Aankoopbewijs gemeenlandshuis van Rijnland (Breestraat 59)
Het afgebeelde archiefstuk is een charter, een akte op perkament geschreven. Aan de akte zijn zegels van de schepenen (stadsbestuurders) van Leiden gehangen ter bevestiging van de echtheid en inhoud. Het was in die tijd gebruikelijk dat schepenen akten opstelden, net zoals vandaag de dag de notaris dit doet. De akte is het aankoopbewijs voor een huis in de Breestraat te Leiden. Aan dit bewijs zijn twee oude aankoopakten bevestigd.
De oudste vermelding van het huis is uit 1350. In een testament, afgeschreven in het fundatieboek van vicarieën en altaren in de Pieterskerk, wordt een huis genoemd dat waarschijnlijk betrekking heeft op het latere gemeenlandshuis. Over de jaren erna is niet met zekerheid iets te zeggen over het huis en de voormalige eigenaars. Daarna is er meer houvast. In het midden van de 15e eeuw kwam het huis in bezit van Willem van Alkemade, ridder en raadsheer in het Hof van Holland. Na 1476 is het huis onafgebroken in bezit geweest van de zeer rijke familie Van der Does, totdat burgemeester Dirk van der Does het in 1565 verkocht aan Isaac Symonsz. van der Graft, de laatste particuliere eigenaar van het huis. Van der Graft ging er met zijn gezin wonen. Helaas brachten de opstand en het beleg van Leiden de familie ongeluk. Epidemieën teisterden de stad. In 1574 stierven zowel vader Isaac als moeder Machtelt en bleven de vier kinderen ouderloos achter.
Vier jaar daarna, in 1578, kocht secretaris-rentmeester Jan van Brouchoven voor de hoogheemraden van Rijnland het huis in de Breestraat. Zijn zoon Foy was baljuw en dijkgraaf van Rijnland. Ze bewoonden allebei een eigen woning in de Breestraat en vlakbij Foy kwam het grote huis in de verkoop. Dit huis kon uitstekend dienen voor vergaderruimte en logeergelegenheid van de hoogheemraden als zij in Leiden bijeen kwamen.
Voor de aankoop van het huis werd een stroman (tussenpersoon) gebruikt, een zekere Jacob Jacobsz. van Endegeest. Waarom is onbekend. Endegeest kocht het huis op 3 februari 1578 van de weeskinderen van Ysaac Symonsz. van der Graft en Machtelt Claes de Waerthdochter. Baljuw en dijkgraaf Foy van Brouchoven verklaarde zich borg voor Van Endegeest voor de koopsom van fl. 1800,- . Achttien dagen later verkocht Van Endegeest het huis door aan Jan van Brouchoven. De rentmeester betaalde de koopsom fl. 1800,- die Jacob van Endegeest nog niet had voldaan.
Aankoopbewijs gemeenlandshuis van Rijnland in Leiden (CHRT-0379)
De overdracht van het huis en erf aan de Breestraat te Leiden ten overstaan van schepenen van Leiden door Jacob van Endegeest Jacobsz. aan Jan van Brouchoven, rentmeester van Rijnland wordt als volgt in de akte verwoord:
Wy Pieter Pieter Jorissz. ende Gysbrecht Henricxz., schepenen in Leyden, oirconden
dat voor ons gecomen ende verschenen is Jacob van Endegeest Jacobsz. ende bekende ten vryen
eygen opgedragen ende overgegeven te hebben zulcx hy ten vryen eyghen opdrouch ende overgaff mits desen
Jan van Brouchoven, rentmeester van Rynlant, ten behoeve van de hoge heemraden desselffs lants
alsodanich huys ende erve, staende ende gelegen alhier opte Bredestraet, als hem comparant opten
derden february lestleden bij de voochden van de onmondige weeskinderen van Ysaac Symonsz. van der
Graft ende Machtelt Claes die Waerthdochter vercocht is geweest. Ende dit met alsodanige
belenten ende lasten als den ouden waerbrieff mitsgaders een transport, daer dese onsse op
deursteecken ende getransfixeert es, inhoudt ende vermeldt, d’welcke hy comparant den voorscreven
Brouchoven ten behouve als boven met alle brievens recht transporteerde omme daer
mede te mogen winnen ende verliesen in allen schijn off hy comparant zelffs waer. Ende
dit al mits dat hy, Brouchoven voornoemd, in den naeme als boven tot zijnen laste zal nemen om te
betalen alsodanige somme van penningen als hy, comparant, ter zaecke van coope van ‘t voorscreven huys
belooft ende daer van behoorlycke schultbrieff met borge gepasseert heeft. Ende tot versekertheyt
van dien behoorlycke brieven van indemniteyt zoo ten behouve van hem comparant als zijnen
gestelden borge te doen hebben ende benaerstigen, bekennende hy comparant in ‘tvorder ter
zaecke van de voorscreven opdrachte ende transporte wel ende volcomelyck vernoucht, voldaen ende betaelt
te wesen den lesten penning mitten eersten In oirconde desen mit onsse zegelen bevesticht
op ten eenentwintichsten february XV tzeventich acht.
Jan van Brouchoven
Aan het eigendomsbewijs voor Jan van Brouchoven zijn twee oude eigendomsbewijzen gevoegd (getransfigeerd). Het charter met het nummer 313 (onderste akte, in de beeldbank te vinden onder CHRT-0313) geeft aan dat op 26 mei 1565, in aanwezigheid van de schepenen van Leiden, Dirck van der Does, burgemeester van Leiden, zijn huis en erf te Leiden aan de Breestraat verkoopt aan Isaack Symonsz. van der Graft. Het middelste charter (CHRT-0377) geeft aan dat op 3 februari 1578 de voogden van de vier kinderen Van der Graft een huis en erf te Leiden in de Breestraat tegenover het Catharinagasthuis verkopen aan Jacob Jacobsz. van Endegeest. Endegeest zal de koopsom deels contant, deels in termijnen betalen.
-----------------------------------------------------------------------------
Bron: Rijnlands huis 1578-1978 / G 't Hart, 1979