Glas en graf van Cruquius
In de voormalig Nederlands Hervormde Kerk in Spaarndam is het graf van Nicolaas Samuelszoon Cruquius te vinden. Cruquius was in zijn tijd (de 18e eeuw) een bekend en gewaardeerd waterbouwkundige en cartograaf. In 1733 werd hij opziener van het hoogheemraadschap van Rijnland en betrok hij het gemeenlandshuis in Spaarndam.
Namens Rijnland hield hij onder andere toezicht op de goede staat van de Spaarndammerdijk, die in het verleden meerdere keren doorgebroken was. De Zuiderzee stuwde dan via de zeearm het IJ het water hoog op en zorgde voor menig angstig uurtje voor de bewoners van Spaarndam en omgeving. Soms werd die angst bewaarheid en was de ellende niet te overzien.
Spaandam, op de achtergrond de Nederlands Hervormde Kerk
Cruquius was maatschappelijk zeer actief en bekleedde vele functies, waaronder die van schout te Spaarndam. Daarnaast was hij een prominent wetenschapper die beroemd was om zijn meteorologische waarnemingen en waterstaatkundige metingen. Van 1733 tot zijn dood in 1754 was hij in Rijnlands dienst. Na zijn overlijden werd hij begraven in de kerk in Spaarndam. Daar had hij twee plaatsen gekocht om ruimte te hebben voor zijn omvangrijke grafsteen waarop al zijn verdiensten stonden opgesomd. Bescheidenheid was niet één van zijn grootste deugden.
Omdat men Cruquius, ook ná zijn dood, terecht zeer waardeerde, werd ter ere van zijn nagedachtenis in de kerk boven zijn graf door Rijnland een fraai gebrandschilderd glas-in-lood raam geschonken. Op dit glas werden de wapens van de bestuurders van Rijnland van dat moment afgebeeld, samen met dat van graaf Willem II van Holland. Cruquius meende overigens stellig van hem af te stammen. Dit glas ging in de loop van de geschiedenis verloren en in 1913 werd er een nieuw, tweede, herdenkingsglas onthuld. Dit glas bleef ongeschonden tot voetballende Spaarndamse jongetjes in 2007 een bal door het raam knalden. Kortom: Leiden en Spaarndam in last. Gelukkig niet lang. Rijnland stelde een bedrag van € 8.000 beschikbaar, voldoende voor het herstel van het fraaie herdenkingsraam.
De oude kerk in Spaarndam